Дамбар және Валерьян болысы

…1868 жылы құрамында 4 уезді бар Торғай облысы құрылды. Осы облыстың Қостанай уезінің аумағы 8 қазақ болысына (451 ауыл) бөлінген: Дамбар, Аманқарағай, Арақарағай, Жетіқара, Мендікар, Сарой, Суундук, Шұбар[1].  

Қазақ болыстарын болыс басқарушылары, ал ауылдарда, оларға кіретін ауыл старшиналары басқарды. Сол және басқалары да сайланбалы тұлғалар болды. Болыс басқарушылары тыныштықты және тәртіпті, үй алымы жиналуын бақылап, белгілі полиция функцияларына ие болды. Қазақ болысының болыс басқарушысы уездік бастықтың қатысуымен атақты ақсақалдардың жиналысымен сайланады, ал ауылдық старшиналар болыс басқарушысының қатысуымен сайланады. 

Болашақ Валерьянов болысы Дамбар болысының аумағында негізделетін болады, қазақтар негізінен қыпшақ және жаппас тектеріне тиесілі[2]. Уездің кейінгі есептерінде болыстардың екі атауы қатар қолданылды: егер сөз қазақ ауылдары туралы болса, «Дамбар», ал қоныс аударушылар туралы айтылса «Валерьян»  - деп атайтын. Қазақ болыстары біз үшін әдеттегі әкімшілік құрылыста жаппай алаң болған жоқ. Олардың аумағында кейінірек, орыс қоныс аударушылары деп аталған болыстары қоныстанды, сондықтан Дамбар қазақ болысы да қоныс аударушы ауылдардың пайда болуымен елек түріндегі болысқа айналды.

1881 жылдың 1 қаңтарынан бастап үлкен Дамбар болысы азайып, Дамбар және Бестөбе қалаларына бөлінді, ал 1894 жылдың 1 қаңтарынан бастап Дамбар және Қарабалық қалаларына бөлінеді [3].

1923 жылдың 29 наурызында Дамбар болысы Аят және Бестөбе болыстары арасында толығымен бөлінді және осылайша өз өмір сүруін тоқтатты. [4]

1925 жылдың қыркүйегінде Валерьян болысының ыдырауы кезінде, оның аумағы 711 шаршы километрді құрады. [5]

[А.А. Шефердің

«Қостанай уезінің Дамбар және Валерьянов болыстары.

 Әкімшілік және шаруашылық құрылымы (XIX ғ. соңы – ХХ ғ. басы)»,

«Қостанай уезінің Валерьянов болысының қоныс аудару поселкелері».

«Менің туған елім». Өлкетану зерттеулерінің жинағы. Лисаков, 2014,

11-12 б., 36 б.]

 Суретте:

Дамбы болысының басқарушысы -Байқанов Дүйсенбай ұлы Құрманғалимен және жұбайы Разипамен бірге.

1914 ж.

[1]  А. И.Добромыслов «Торғай облысы. Тарихи очерк». Императорлық орыс географиялық қоғамының Орынбор бөлімінің хабарламасы. №17 шығарылым, бөлім 3,Тверь, 1902 ж., бет:476   www.myaktobe.kz

[2]  Дала облыстарын зерттеулері бойынша экспедициямен жиналған және әзірлеген қырғыз жер пайдалану жөніндегі материалдары. Торғай облысы. Қустанай уезі т. 5 Воронеж, 1903 ж.

бет: 224  http://kazneb.kz

[3]  А. И. Добромыслов. «Торғай облысы. Тарихи очерк» Императорлық орыс географиялық қоғамының Орынбор бөлімінің хабарламасы. № 17 шығарылым. Тверь, 1902 ж.,

бет: 476   http://kazneb.kz

[4]   http://ru.wikipedia.org/wiki/

[5]  КСРО әкімшілік бөлінуі (РКФСР) 1 қаңтар 1926 ж. Мәскеу, 1926 ж. бет.:153

http://istmat.info/files/uploads/17629/sssr_ad-ter_delenie_1926_rsfsr.pdf